เอาใจช่วยความขบถสุดชวนหัวของพลทหารชเวก ที่สัปดาห์ศิลปวัฒนธรรมเช็ก จุฬาฯ

แรกเริ่มที่เราได้ยินชื่องาน “สัปดาห์ศิลปวัฒนธรรมเช็ก (Czech Arts & Cultural Week)” โดยความร่วมมือของหน่วยยุโรปกลางและยุโรปตะวันออกศึกษา ศูนย์ยุโรปศึกษาแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และสถานทูตสาธารณรัฐเช็ก ประเทศไทย ความคิดแรกที่ผุดขึ้นมาในหัวคือ ‘ประเทศเช็กอยู่ตรงไหนนะ?’

อาจฟังดูตลก แต่น่าแปลกที่เราไม่ค่อยรู้เรื่องราวของเช็กเท่าไหร่ ความน่าสนใจของงานนี้เลยอยู่ที่เราจะได้เปิดประตูเข้าไปทำความรู้จักประเทศเล็กๆ ที่มีประวัติศาสตร์ข้องเกี่ยวกับสงครามโลก และผ่านร้อนผ่านหนาวทางการเมืองมาไม่น้อยกว่าประเทศมหาอำนาจยุโรปใดๆ เลย

เรามีโอกาสแวะไปพูดคุยกับดร.วริตตา ศรีรัตนา หัวหน้าหน่วยยุโรปกลางและยุโรปตะวันออกศึกษา ผู้อยู่เบื้องหลังการจัดงานครั้งนี้ที่เกริ่นกับเราว่าหน่วยงานนี้เพิ่งก่อตั้งขึ้นเมื่อกลางปี 2558 โดยจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยร่วมมือกับ 4 ประเทศในกลุ่ม Visegrad Group คือโปแลนด์ ฮังการี สาธารณรัฐเช็ก และสโลวาเกีย ซึ่งแทบไม่อยู่ในความคุ้ยเคยของคนไทยเลย แต่กลับรุ่มรวยด้วยศิลปวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ ที่หากใครสนใจเรื่องยุโรปศึกษาก็เลี่ยงไม่ได้ที่จะต้องเริ่มทำความรู้จักประเทศเหล่านี้ด้วย

“เราคิดว่ากระบวนการทางความคิดและสุนทรียศาสตร์ผ่านภาพยนตร์ วรรณกรรม งานศิลปะของประเทศเหล่านี้เด่น และน่าจะทำให้คนไทยสนใจประเทศเล็กๆ ที่ห่างไกลเหล่านี้ได้ เป็น soft diplomacy ที่จะทำให้คนไทยคุ้นเคยก่อนจะเริ่มต้นเปิดหลักสูตรอะไรก็ตามต่อไป การศึกษาประวัติศาสตร์ในช่วงสงครามโลกจะไม่สมบูรณ์เลยถ้าเราไม่รู้ว่าประเทศเหล่านี้ผ่านอะไรมา”

ก่อนจะงงไปมากกว่านี้ เราขอปูพื้นหลังให้เข้าใจก่อนว่าสาธารณรัฐเช็กเป็นหนึ่งในประเทศแถบยุโรปที่ไม่ค่อยมีบทบาทในสายตาชาวโลกเท่าไหร่ การถูกกดขี่จากประเทศมหาอำนาจใหญ่ๆ เลยกลายเป็นแรงผลักดันให้งานวรรณกรรม ศิลปะของเขาตั้งคำถามเกี่ยวกับสังคมและอำนาจของผู้ปกครองมากเป็นพิเศษ

“เวลาเราพูดถึงสงครามโลกครั้งที่ 1 ก็จะคิดในมุมมองของอังกฤษ เยอรมัน จะไม่ค่อยมองประเทศเล็กๆ ซึ่งผู้คนไม่มีอำนาจต่อรองอะไร เช็กในช่วงนั้นก็เป็นประเทศกลุ่มนี้ คือผู้คนจะคิดว่าตัวเอง powerless และควรจะอยู่เฉยๆ เพราะเขาทั้งโดนกดขี่จากออสเตรีย-ฮังการีในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1 ไปจนถึงช่วงที่ฮิตเลอร์เข้ามาก็ยังคงถูกกดขี่โดยระบอบสังคมนิยมโซเวียตอยู่เช่นกัน” ดร.วริตตาอธิบาย

ความขบถจากการถูกกดขี่เลยเป็นจุดเด่นของคนเช็กเสมอมา พวกเขาต่อต้านสิ่งที่ไม่เป็นธรรมอยู่เงียบๆ ผ่านงานวรรณกรรมคลาสสิคเรื่องหนึ่งที่เต็มไปด้วยอารมณ์ขันและการเสียดสีชื่อ “การผจญภัยของพลทหารชเวกผู้แสนดีช่วงสงครามโลก (Osudy dobrého vojáka Švejka za světové války)” ผลงานของยาโรสลาฟ ฮาเช็ก (Jaroslav Hašek) ว่าด้วยเรื่องของพลทหารชเวกที่ต้องเข้าไปร่วมศึกสงครามที่ตัวเองไม่มีวันชนะ

“ชเวกเป็นตัวละครที่ซับซ้อน กำกวม อาจมองว่าชเวกสติไม่สมประกอบจริงๆ หรือบางมุมก็มองได้ว่าเขาแกล้งทำเป็นไม่รู้เรื่อง เป็นทหารที่ทำตามคำสั่งทุกประการ แต่ที่เขาทำอย่างนั้นก็ทำให้เกิดภาวะน่าขันและ absurd จนทำให้ผู้มีอำนาจรู้สึกไม่ปลอดภัย เพราะไม่แน่ใจว่าชเวกคิดหรือทำแบบนี้เพราะอะไรกันแน่” ดร.วริตตาเล่าให้เราฟังถึงคาแรคเตอร์สุดยียวที่ชาวเช็คทั้งรักทั้งชังไปพร้อมกัน เพราะมันสะท้อนตัวตนของคนเช็กธรรมดาๆ สามัญที่อยากจะดิ้นรนต่ออำนาจที่ไม่เป็นธรรม

โดยไฮไลท์หนึ่งของสัปดาห์ศิลปวัฒนธรรมเช็กครั้งนี้ก็คือการดัดแปลงเรื่องราวของพลทหารชเวกสู่การแสดงสื่อผสมเรื่อง “ค่ำคืนที่แสน (ไม่ค่อยจะ) ดีกับพลทหารชเวกที่แสน (ไม่ค่อยจะ) ดี [A (not so) Good Evening with the (not so) Good Soldier Švejk]” ที่ได้ศศพินทุ์ ศิริวาณิชย์ นักแสดงและผู้กำกับละครเวทีจากคณะละคร B-Floor มาช่วยกำกับให้ด้วย

การแสดงนี้ประกอบไปด้วย 3 ฉากสั้นๆ นำแสดงโดยศิรเมศร์ อัครภากุลเศรษฐ์ที่รับบทพลทหารชเวก และธนากร ทิพยเมธากุล รับบทเป็นหญิงทำความสะอาด นายพล และพนักงานรถไฟที่ปรากฏตัวในแต่ละฉาก คั่นด้วยการฉายภาพยนตร์ที่เกี่ยวกับพลทหารชเวกในรูปแบบต่างๆ ทั้งละครเงียบ ภาพยนตร์สารคดี เพื่อให้เห็นมิติตัวตัวละครตัวนี้ให้หลากหลายมากที่สุด

“เป็นไอเดียของสถานทูตเช็คซึ่งเขาจำลองมาจากโรงละครที่มีชื่อเสียงในกรุงปรากชื่อ Laterna Majika ที่ผสมเอาสื่อภาพยนตร์กับละครเวทีมาไว้ด้วยกัน เหมือนช่วงที่ภาพยนตร์เงียบเพิ่งเกิดใหม่ๆ คนยังไม่เข้าใจศาสตร์ภาพยนตร์มาก ก็จะมีนักแสดงละครออกมาช่วยบอกว่าฉันรู้จักตัวละครในหนังนะ เขาเป็นคนอย่างนั้นอย่างนี้ เป็นตัวกลางระหว่างคนดูกับหนังซึ่งเป็นสื่อใหม่ที่เขายังไม่คุ้น แต่ละครเรื่องนี้ของเราอาจไม่ได้เชื่อมโยงมากขนาดนั้น แต่ก็อยากทดลองวิธีนี้ดู” ศศพินทุ์บอกถึงสไตล์การแสดงในเรื่องนี้ที่เราว่าน่าสนใจไม่น้อย

ในฐานะผู้กำกับละคร ศศพินทุ์บอกว่าความขบถต่ออำนาจแบบชวนหัวเราะของพลทหารชเวก น่าจะตรงกับจริตคนไทยที่ชอบดัดแปลงความเครียด เรื่องจริงจังทั้งหลายให้เป็นเรื่องตลกได้เสมอ ก็น่าสนใจว่าความคอเมดี้เหล่านี้จะไปจุดประกายสำนึกอะไรบางอย่างในตัวพวกเราได้หรือไม่

ชาวเช็กใช้วรรณกรรมและศิลปะเป็นเครื่องมือขัดขืนต่ออำนาจกฏเกณฑ์อย่างมีอารยะ และพวกเขาทำมันได้สำเร็จ

นี่อาจเป็นคำตอบว่าทำไมเราควรทำความรู้จักประเทศห่างไกลแต่มีบางอย่างที่ใกล้เราบ้าง

การแสดงเรื่อง “ค่ำคืนที่แสน (ไม่ค่อยจะ) ดีกับพลทหารชเวกที่แสน (ไม่ค่อยจะ) ดี [A (not so) Good Evening with the (not so) Good Soldier Švejk]” มีในวันพฤหัสบดีที่ 18 กุมภาพันธ์ 2559 ที่ศูนย์ศิลปะการละครสดใส พันธุมโกมล คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พร้อมกับการเลคเชอร์และเสวนาพูดคุยหลังการแสดงในวันเดียวกัน

ส่วนสัปดาห์ศิลปวัฒนธรรมเช็ค (Czech Arts & Cultural Week) จะจัดขึ้นตั้งแต่วันที่ 15-19 กุมภาพันธ์ 2559 โดยยังมีกิจกรรมสนุกๆ อีกมายมาย ทั้งนิทรรศการภาพถ่าย เสวนาและฉายภาพยนตร์เช็กที่หาชมได้ยาก

ดูรายละเอียดกิจกรรมเพิ่มเติมได้ในแฟนเพจ Central and Eastern European Studies Section at Chulalongkorn University

FIND IT:
Czech Arts & Cultural Week
15-19 กุมภาพันธ์ 2559
ศูนย์ศิลปะการละครสดใส พันธุมโกมล คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ภาพ: Central and Eastern European Studies Section at Chulalongkorn University

Upcoming เป็นแหล่งรวมอีเวนท์น่าติดตามทั่วกรุงเทพฯ ที่จะเปิดโลกความสนใจใหม่ๆ ให้คนเมือง 

หากมีอีเวนท์ที่น่าสนใจ ส่งเบาะแสมาหาเราได้ที่ krungthep@coconuts.co